همراهان محیط زیست آبادان - همتا

اولین بار در سال ۱۳۷۶ بود که جبهه سبز ایران روز ۲۶ بهمن را به عنوان روز بدون خودرو نامگذاری کرد. تا چند روز قبل از آن غباری تیره رنگ حتی نزدیک تر از مه به زمین، سراسر فضای شهر را پوشانده بود. سنگینی و غلظت هوا تنفس را حتی برای سالم ترین ریه ها دشوار می کرد. بسیج همگانی برای برگزاری روز «بدون خودرو» شکل گرفت. اما این کافی نبود تا اینکه محیط زیست استان تهران ۲۹ دی ماه را به عنوان روز هوای پاک نامگذاری کرد. بحران آلودگی هوا که سایر کلان شهرهای کشور را در نوردیده بود ضرورت یک عزم ملی برای سالم نگه داشتن هوا را گوشزد می کرد.

بحران آلودگی هوا یکی از مهمترین تبعات انقلاب صنعتی به شمار می رود و کاهش این آلودگی یکی از دغدغه های اصلی مسوولان و مردم کشورهای صنعتی محسوب می شود لذا استفاده از برنامه های نمادین جهت جلب افکار عمومی و مسوولان طی دو دهه گذشته به صورت برگزاری مراسم هایی تحت عنوان «روز بدون دود» و «روز بدون خودرو» و یا «روز هوای پاک» در بسیاری از کشورهای جهان اجرا می شود.

ایران نیز از ۲۹ دی ماه ۱۳۷۷ به صورت جدی ابتدا از پایتخت برنامه روز هوای پاک را با هماهنگی اداره کل محیط زیست استان تهران و شرکت کنترل کیفیت هوا با تشکیل ستاد هوای پاک آغاز کرد.

اهداف اولیه این ستاد آموزش و تنویر افکار عمومی در زمینه آلودگی هوا، گسترش مشارکت های مردمی، فعال کردن محور هفتم برنامه جامع کاهش آلودگی هوا در طول سال و برگزاری مراسم روز هوای پاک بود.

این مراسم در سال های ۷۸-۷۷ فقط در تهران برگزار می شد اما به مرور تمام ۲۸ استان کشور حتی مناطق آزاد تجاری و صنعتی نیز به این فعالیت پیوستند و با توجه به تفاهم نامه وزرای محیط زیست کشورهای عضو اکو در سال ۱۳۸۳ این برنامه در تمام کشورهای فوق به اجرا در خواهد آمد.

سال ۱۳۷۶ بیست و ششم بهمن ماه

از چند روز قبل صداوسیما با اعلام این روز به نام روز بدون خودرو شهروندان را به بیرون نیاوردن خودروها از خانه دعوت کرده بود. انصافا آن روز یکی از خلوت ترین روزهای ترافیکی شهر شده بود. اگر چه هوا کمی صاف تر از روزهای قبل به نظر می رسید اما سراسر سطح خیابان ها از تکه های بروشور و کاغذهای تبلیغاتی به مناسبت روز «بدون خودرو» پوشانده شده بود.

صداوسیما با نشان دادن مصاحبه های کارشناسی و توصیه های جدی شاید بزرگترین نقش را در موفقیت این برنامه ایفا کرده بود. جراید و روزنامه ها نیز با چاپ مقالات تخصصی و گزارشهای توصیفی سنگ تمام گذاشته بودند. البته از فردا روز از نو و روزی از نو شده بود.

سال ۱۳۷۷بیست و نهم دی ماه

آن سال وزارت نفت و سازمان حفاظت محیط زیست نیز به کمک شرکت کنترل کیفیت هوا آمدند. شرکت کنترل کیفیت هوا از روزها قبل با اعلام میزان آلایندگی هوا بحران را جدی تر از سال های گذشته ارزیابی کرده بود. کار می بایست ریشه ای تر صورت می گرفت . پخش پوسترهای رنگی و ترتیب دادن مصاحبه های تلویزیونی و یا رادیویی به تنهایی کافی نبود. تازه نظافت شهر پس از پخش این همه پوستر کار پرهزینه ای است. اولین نمایشگاه کاریکاتور و پوستر همراه با کلاس های آموزشی و نمایش فیلم برگزار شد. این بار برگزاری مراسم روز هوای پاک از سامان یافتگی بیشتری برخوردار شده بود. البته با نگاهی مقایسه ای به تاثیر روز هوای پاک در سال ۷۶ نسبت به سال های قبل، چشم انداز روشن تری از کنترل بحران آلودگی هوا ترسیم شده بود.

سال ۱۳۷۸ بیست و نهم دی ماه

همچون سال های گذشته، سیمای جمهوری اسلامی کارهای روتین خود، مربوط به روز هوای پاک را انجام می داد اما در این سال رادیو نیز با ارایه یک برنامه ۳ ساعته به صورت کاملا کارشناسی، مسایل مربوط به آلودگی هوا را مورد بررسی قرار داد. البته خلق شخصیت های دوست داشتنی مانند آلوده و پاکیزه در تلویزیون، نه تنها کودکان بلکه بزرگسالان را نیز نسبت به اهمیت این روز آگاه تر کرده بود.
البته آموزش و پرورش نیز بیکار نماند و با برگزاری مسابقات روز هوای پاک و اهدای جوایز در مناطق ۵ و ۳، به حضور بی رنگ خود نقش فعال تری بخشید.

نهادها و وزارتخانه های مختلف به مرور پا به عرصه فعالیت برای سالم تر نگاهداشتن هوا می گذاشتند اما آیا هنوز کافی بود؟

سال ۱۳۷۹ بیست و نهم دی ماه

در این سال علاوه بر تهران، ۶ شهر آلوده دیگر در لیست اول برنامه های ستاد هوای پاک قرار گرفتند. اگر آن روزها سری به تقاطع خیابان های فاطمی و ولیعصر می زدید به جای آگهی های تبلیغاتی بر روی بیلبوردهای حاشیه خیابان، به شعارهای زیبای زیست محیطی متناسب با روز هوای پاک بر می خوردید. شعارهایی از قبیل «هوای تازه حق ماست» و یا نقاشی دختری که با ماسک بر صورت، معصومانه چشم بر چشم رانندگانی با خودروهای بنزین سوز دوخته است. دیگر مناطق آموزش و پرورش نیز یکی یکی پا به عرصه فعالیت گذاشتند . صبح اول وقت، زنگ هوای پاک در تمامی مدارس تهران نواخته شد و برنامه های ویژه ای با سخنرانی کارشناسان محیط زیست در این مدارس ترتیب داده شد. گویی فراموش شده که کودکان کمترین نقش را در آلودگی هوا بر عهده دارند. البته آمارها هنوز امیدوارکننده نیست. هوای پاک فقط یک روز است باید طرح جامع تری اندیشیده می شد و علت از ریشه مورد ارزیابی قرار می گرفت.

سال ۱۳۸۰ بیست و نهم دی ماه

معاینه فنی خودرو از سال ۱۳۸۰ با لحاظ کردن محورهای برنامه جامع کاهش آلودگی هوای تهران انتخاب شده و فعالیت های آموزشی و ترویجی هوای پاک نیز حول این محور به اجرا درآمدند.
همچنین برنامه ویژه ای جهت معاینه فنی خودرو ترتیب و تسهیلات خاصی به رانندگان ارایه شد. در ابتدای این روز زنگ هوای پاک نواخته شد و دانش آموزان سراسر کشور به اجرای برنامه های تبلیغاتی پرداختند. در ۱۰ استان کشور نیز مسابقه دوچرخه سواری برگزار شد که به برندگان جایزه ویژه ای با تجلیل از هوای پاک پرداخته شد. صداوسیما نیز فعالیت خود را با همکاری سایر ارگان های مربوط به محیط زیست بیشتر کرده و برنامه هایی را جهت ارتقای سطح آگاهی های عمومی به نمایش گذاشت.

کارگاه های آموزش، گستره فعالیت خود را وسیع تر کرده و جمعیت شهرداران جوان را نیز شامل شد. ۱۵ هزار نسخه از نشریه دانستی های هوای پاک چاپ و تکثیر و میان شهروندان توزیع شد. حتی بخش هایی از موضوع خطبه های نماز جمعه به موضوعات زیست محیطی و هوای پاک اختصاص یافت. البته آن هنگام ریشه اصلی آلودگی هوای شهر که همان دود خودروها بود، رفع نشده بود.

سال ۱۳۸۱بیست و نهم دی ماه

گام های بلندتری در این سال برداشته شد. اولین ایستگاه توزیع گاز طبیعی فشرده با حضور مسوولان کشوری و لشکری افتتاح شد. موضوع گازسوز کردن وسایل نقلیه(CNG) یکی از محورهای برنامه ستاد هوای پاک است چون بخش عمده ای از آلودگی هوا ناشی از دود اگزوز خودروهای بنزین سوز است. همچنین ۱۰۰ دستگاه اتوبوس گاز سوز نیز در این سال به ناوگان حمل ونقل عمومی افزوده شد.
اتوبوس های فرسوده که قسمت عمده ای از مسافران شهری را جابجا می کنند هنوز از سطح شهر تهران جمع آوری نشده است.

البته باتوجه به تاکید کمیته اجرایی کاهش آلودگی هوا از پتانسیل دفتر مشارکت های مردمی در برنامه های تنویر افکار عمومی در ارایه برنامه های آموزشی استفاده شد که در این دفاتر کارشناسان محیط زیست نیز حضور پیدا کرده بودند.

شهرداری در این سال در راستای اجرای برنامه های آموزنده، در خصوص هوای پاک به میدان آمده و به تکثیر پوستر، برگزاری کارگاه های آموزشی و مسابقات ورزشی با شعار روز هوای پاک پرداخت. حالا دیگر تمام نقاط شهر مملو از تابلوهای نمایشگر با موضوع آلودگی هوا است. رسانه های گروهی نیز به عنوان یک رسانه تاثیرگذار کار، بار اصلی فرهنگ سازی را بر دوش کشیدند.

سال ۱۳۸۲ بیست و نهم دی ماه

محور فعالیت های امسال، حمل ونقل عمومی سبز است که به ستاد هوای پاک استانی ابلاغ شده است. تور ملی، دوچرخه سواری هوای پاک از مهمترین فعالیت های روز هوای پاک امسال است. در این تور ملی، دوچرخه سواران ۲۸ استان کشور با هدف آگاهی افکار عمومی و آموزش مباحث آلودگی هوا در یک برنامه زمانبندی شده به سمت تهران حرکت کرده تا روز ۲۹ دی ماه (امروز) در پایتخت باشند. باتوجه به حادثه تاسف بار زلزله بم، این تور مصمم است در طول مسیر کشوری هدایا و کمک های مردمی را جهت زلزله زدگان جمع آوری کند. در حقیقت این تور ورزشی و زیست محیطی رنگ و بوی یک حرکت انسان دوستانه را خواهد داشت.

برای این تور حدودیکسال هماهنگی بین بخشی با سازمان تربیت بدنی ، فدراسیون دوچرخه سواری، جمعیت هلال احمر استانداری ها، ادارات کل محیط زیست استان ها، صدا و سیما وتشکل های زیست محیطی ، بانک کشاورزی و وزارت نفت صورت گرفته است.

درحقیقت این پروژه بزرگترین پروژه ورزش زیست محیطی کشور بعد از انقلاب است.
همچنین جشنواره بزرگ ورزش و هوای پاک از ۲۶ دی ماه تا امروز در پارک چیتگر با عناوین متعدد از مجله مراسم ویژه اهداء جایزه به خبرنگاران فعال محیط زیست، اهداء جایزه به زنان فعال در حوزه محیط زیست و اهدا ء جایزه به بسیجیان فعال در حوزه محیط زیست برگزار شده است، در روز ۲۹ دی ماه همزمان در مراکز ۲۸ استان کشور مسابقه بزرگ نقاشی، عکس و مقاله نویسی با همکاری سازمان دانش آموزی و دفتر آموزشی سازمان برگزار می شود.

همچنین قرار است حداقل ۵ ایستگاه توزیع گاز طبیعی فشرده(CNG) در سراسر کشور افتتاح شود. و کاشت ۲۹۰۰ نهال در حاشیه جنوب البرز از جمله برنامه های ستاد هوای پاک است، که با زنگ هوای پاک در مدارس راهنمایی و ابتدایی کشور آغاز خواهد شد.