تالاب بین المللى شادگان
تالاب بین‌المللی شادگان
تالاب بین‌المللی شادگان یکی از تالاب‌های بزرگ ایران است. این تالاب در جنوب غربی ایران در جنوب شهر شادگان در استان خوزستان واقع شده‌است. در همایش تالاب‌های جهان که در رامسر برگزار شد تصمیم گرفته شد که سه تالاب شادگان، خورموسی و خور الامیه با عنوان تالاب شادگان شناخته شود. کنوانسیون رامسر معاهده‌ای بین‌المللی است که در ۱۹۷۱ امضا شده‌است به منظور حفظ و نگهداری تالاب‌ها میباشد. در این کنوانسیون فهرستی از تالاب‌های مهم جهان نیز تهیه شده که به «فهرست رامسر» شهرت دارد. در این فهرست بریتانیا با ۱۶۴ تالاب از لحاظ تعداد و کانادا با ۱۳۰ هزار کیلومتر مربع تالاب، از لحاظ وسعت رکورددار است. مقر دائمی کنوانسیون در گلند، سوئیس است. گفته می‌شود سدسازی و رعایت نشدن نیاز آبی تالاب، تخلیه پسابهای آلوده‌ای چون مزارع نیشکر، پرورش ماهی و فولاد خوزستان، عبور لوله‌های نفتی، فعالیت ۳۰ واحد پتروشیمی و تخلیه زباله‌های شهری، این تالاب منحصربه‌فرد را از سال ۱۳۷۲ وارد فهرست قرمز تالاب‌های بین‌المللی (لیست مونترو) کرده است. آب این تالاب بین المللی که از لحاظ رتبه‌های ثبت شده در یونسکو در گذشته در رتبه پنجم جهانی قرار داشت، از رودخانه‌های جراحی و کارون همچنین جزر و مد خلیج فارس تامین می‌شود که به ر‌غ‍م فصلی بودن ب‍خ‍ش آب شیرین آن، آب ش‍ور تالاب به دلیل متصل بودن به خ‍ور‌ه‍‍ا و خلیج فارس، د‌ای‍م‍‍ی میباشد.
راه‌های دسترسی: اتوبان اهواز به آبادان در ضلع غربی تالاب و پناهگاه حیات وحش شادگان از محل سه راه دارخوین تا ابتدای ورودی شهر شادگان و از سه راه دارخوین تا ابتدای ورودی شهر آبادان- جاده آسفالته آبادان ماهشهر که از وسط تالاب و پناهگاه عبور می‌کند.
- آب وارده از رودخانه جراحی به این تالاب: سالانه حدود ۹۰۰ میلیون متر مکعب
گونه‌های زیستی: تاکنون ۱۵۲ گونه پرنده و۴۰ گونه پستاندار بوده که مهمترین آنها دلفین بینی بطری با نام علمی tursiops truncatus است که با حرکات نمایشی زیبا، بسیار دیدنی است. این حیوان در دهانه خلیج فارس و خور موسی به راحتی قابل مشاهده است. همچنین مردم روستاهای حاشیه تالاب شادگان به پرورش گاومیش مشغول میباشند و وجود تالاب شادگان، بستر مناسبی برای پرورش گاومیش به‌وجود آورده است.
مهمترین پستانداران تالاب بین‌المللی شادگان عبارت‌اند از: 1-گراز: با نام محلی خنزیر،نام علمی sus scrofa 2-گربه جنگلی با نام محلی بزون و نام علمی felis chaus 3-شنگ بانام محلی چلیب المای و نام علمی lutra lutra 4-گرگ بانام محلی ذئب و نام علمی canis lupus 5-دلفین با نام محلی دلفین و نام علمی tursiops truncatus
هور الدورق یا هور الفلاحیه یا تالاب شادگان یکی از معدود تالاب‌هایی است که در سازمان بین‌المللی یونسکو ثبت جهانی شده است. این تالاب یکی از مهمترین سرمایه‌های طبیعی منطقه وجهان به شمار می‌آید.
هور الدورق جنوب اهواز واقع شده است که از شرق خورموسی واز غرب جاده کنونی آبادان به ماهشهر آن را احاطه می‌کند، اما قبل از احداث این جاده، هور تا چند کیلومتر بعد از این جاده امتداد داشته، همچنین این هور از جنوب به آبهای آزاد متصل است.
وسعت هور الدورق بیش از۴۵۰ هزار هکتار بوده اما متأسفانه به دلیل«عدم توجه به توابع زیست محیطی در انجام پروژه‌های توسعه صنعتی وراه سازی و..، خشکسالی، کم شدن آب ورودی به آن بدلیل سد سازی و.. و همچنین کم شدن آب ورودی به کارون وذخیره وانتقال آب این رودخانه به مناطق دیگر، آبراهی که در جنوب اهواز ودر فصل زمستان، با افزایش آب رودخانه، آب شیرین هور را تامین ودر اصل تعویض می کرده، خشک گردیده وهور الدورق از آبراه حیاتی نیز محروم گشت» ودلایل دیگر باعث کم شدن بیش از حد وسعت این هور گردید.
در هور الدورق بیش از۲۰۰ نوع گونه پستاندار، خزنده وپرنده و.. زندگی می‌کنند. که بیشتر این گونه‌ها را پرندگان مهاجر از مناطق سردسیر تشکیل می‌دهند.
ازمهم ترین اثرات هور الدورق بر محیط زیست منطقه میتوان به جذب ذرات خاک معلق و کنترل سیلاب‌های بالا دست هور اشار کرد.
ورود پسابهای طرح نیشکر به هور توسط یک کانال بزرگ، عبور لوله‌های نفت از داخل هور، ورود فاضلاب شهری وصنعتی به هور، دفن زباله‌های شهر در وسط هور وساخت کارخانه فولاد در کنار هور می‌توانند از مهم ترین مخاطر تهدید کننده هور الدورق باشند.
ورق (فلاحیه، شادگان) یکی از مهم ترین وتاریخی ترین شهرهای منطقه میباشد که قدمت آن به زمان عیلامیان می‌رسد. که در مورد نامگذاری آن نظرات متعددی وجود دارد:
۱- دورق یک شهر عیلامی است. کلمه«دور» در «دورق» یک کلمه عیلامی بوده و به معنای مکان ومحدوده میباشد. وبا کلمه «دور» در «دورانتاش» تشابه دارد. کلمه«دار»به معنی اتاق وخانه و «دور» به معنی اتاق‌ها وخانه‌ها در زبان عربی نیز برگرفته از این کلمه عیلامی میباشند ومنشاء عیلامی دارند. همچنین بعضی‌ها بر این باورند که نامگذاری شهر«دور خوین» که در کنار هور الدورق قرار دارد، نیز منشاء عیلامی دارد.
۲- نامگذاری دورق برگرفته از نام قبیله الدورقیه (دورقی) میباشد. قبیله الدورقیه (دورقی) از قبایل منتسب به قبیله بنی تمیم از قدیمی ترین ساکنان منطقه و هور میباشند وهم اکنون نیز آنجا ساکنند وبه همین نام نیز خوانده می‌شوند.
3- وجه نامگذاری دورق بخاطر شکل هندسی این منطقه است. دورق در زبان عربی به شی یا مکان یا محدوده مخروطی شکل گفته می‌شود. و در اصلاحی به معنای«قاروره» در عربی وهمچنین گاهی اوقات به معنای بلوره یا اکواریوم نیز می‌آید. معادل انگلیسی دورق کلمه diacritic وبه معنای تفکیک کننده، تشخیص دهنده، جدا کننده ونشان تشخیص وتفریق میباشد.[
آسیب زیست محیطی
معیشت حدود ۱۰۰ هزار نفر به تالاب شادگان و حیات آن وابسته است. از سوی دیگر تالاب شادگان با حدود ۵۳۸هزار هکتار، به تنهایی یک سوم وسعت تالاب‌های جهانی ثبت شده کشور را در کنوانسیون رامسر دربرگرفته است. این تالاب زیستگاه بیش از ۳۰درصد از پرندگان (۱۵۴ گونه)، ۲۵درصد از پستانداران (۴۰ گونه) و ۴۵درصد از ماهیان کشور (۳۶ گونه ماهی مردابی و ۴۵ گونه ماهی دریایی) است. همچنین ۱۷ جامعه اصلی گیاهی متشکل از ۱۱۰ گونه گیاهی، سه گونه دوزیست، ۹ گونه خزنده و چهار گونه میگو را در خود جا داده است که همگی در معرض نابودی قرار دارند.
در آبان ماه ۱۳۸۳ شهرداری آبادان ۳۵ هزار مترمکعب از زباله‌های نفتی منطقه گیسی را از زیر خاک خارج و در تالاب شادگان ریخت. این کار طی عملیات احداث بلوار در منطقه‌ای از آبادان انجام گرفت. در حدود ۱۰۰ هزار نفر از مردم محلی آن منطقه به درجات مختلف برای تامین معاش به منابع تالاب وابسته‌اند. در گذشته، جریانات ورودی به تالاب به خاطر توسعه آبیاری در مناطق بالادست به طور مداوم کاهش یافته و حجم فزاینده جریانات زهکشی به طور مستمر به تالاب آسیب وارد می‌آورد. این مشکلات، که بر اثر خشکسالی‌ها طولانی تشدید شده در حال حاضر اثرات زیانباری بر تنوع زیستی با اهمیت جهانی و مزایای بی‌شماری که تالاب برای جوامع محلی فراهم می‌کند، گذاشته است.
طرح حفاظت از تالاب‌های
ایران با همکاری سازمان محیط زیست، برنامه توسعه سازمان ملل متحد (UNDP)
و تسهیلات محیط زیست جهانی (GEF) به منظور رسیدگی به بحران
تالاب‌ها از سال ۲۰۰۵ تا ۲۰۱۲ به اجرا در می‌آید. این طرح در تالاب‌های پریشان و
ارومیه آغاز شد و تالاب شادگان ابتدا در سال ۸۷ به عنوان سایت تکرار در این طرح
پذیرفته شد که در نهایت در سال ۸۹ به عنوان سایت اصلی در نظر گرفته شد.
همچنین طرح زندان جدید آبادان در حریم تالاب بین‌المللی شادگان مصوب شد که با
مخالفت اهالی محیط زیست مواجه شد.
تالاب بین‌المللی شادگان به دلیل محاصره توسط صنایع فولاد و پتروشیمی در خطر تخریب محیط زیستی نیز است. تالاب شادگان جزو ۱۸ تالاب بین‌المللی ثبت شده است، این تالاب در آبان ماه ۱۳۸۳، به خاطر اقدام شهرداری آبادان که ۳۸هزار مترمکعب از زباله‌های نفتی منطقه گیسی را از زیر خاک خارج و در تالاب شادگان ریخت، با یک فاجعه زیست محیطی رو به رو شد.
ساخت کارخانه فولاد در تالاب شادگان
در سال ۱۳۸۵ هیات دولت ایران در اولین سفر خود به خوزستان احداث کارخانه فولاد شادگان را تصویب کردند. پس از تصویب کارشناسان محیط زیست در برابر این طرح مخالفت کردند. در نهایت با حمایت استانداری وقت طرح اجرا شد. سرانجام کمیته ارزیابی زیست‌محیطی در سال ۱۳۸۶ طرح فولاد شادگان را تصویب کرد. بر این اساس از ۶۰۰ هکتار پیشنهاد اولیه با واگذاری ۲۵۰ هکتار از اراضی تالاب بین‌المللی شادگان موافقت شد.
در سال ۱۳۹۰ این پروژه به طرح‌های «مهر ماندگار» پیوست و قرار شد که با اختصاص اعتبار ویژه تا خرداد ماه ۱۳۹۲ و پیش از پایان دولت دهم به اتمام برسد. تا اردیبهشت ۱۳۹۲ طرح فولاد شادگان به نیمه رسید و گفته می‌شود به دلیل مشکل نقدینگی طرح به تاخیر افتاد. محدوده اعلام شده طرح در سال ۱۳۵۴ در کنوانسیون بین‌المللی رامسر جزو تالاب به ثبت رسیده است. اما سرپرست وقت فرمانداری شادگان ادعا کرد که فولاد شادگان در تالاب قرار ندارد، این در حالی است که محققان می گویند تمام این طرح در تالاب شادگان قرار دارد. طرفداران محیط زیست می گویند که تاثیرات این طرح روی حیات وحش و منابع خاک (به دلیل تخلیه مواد زاید و آلودگی) بیشتر خواهد بود.
صنعت گردشگری در تالاب شادگان
سازمان م‍ی‍ر‌اث ف‍ر‌ه‍ن‍گ‍‍ی و گردشگری استان، روس‍ت‍‍ا‌ی رگبه را به عنوان روس‍ت‍‍ا‌ی ن‍م‍ون‍ه و پ‍‍ای‍گ‍‍اه گردشگری تالاب معین کرده است و ایستگاه گردشگری در منطقه احداث نموده است واف‍ر‌اد‌ی در زمین راهنمایی و ارایه خ‍دم‍‍ات مورد نیاز به گ‍ردش‍گ‍ر‌ان ت‍‍ع‍ی‍ی‍ن ش‍ده‌‌ان‍د که ه‍م‍و‌اره میتوان ق‍‍ایق‌هایی با ق‍‍ای‍ق‍ر‌ان‍‍ان ن‍وج‍و‌ان را در کنار آب م‍ن‍ت‍ظر ی‍‍اف‍ت و همچنین م‍ن‍‍اظر این تالاب به ویژه در فصل ب‍‍ه‍‍ار و او‌اخ‍ر زمستان دیدنی میباشد.
ساکنان بومی تالاب
شادگان دارای صنایع دستی میباشند که می توان با ایجادجایگاهی در تالاب برای فروش
هنر دست بومیان هنرمند تالاب، این صنایع دستی ارزشمند را ارایه داده و زمینه
اشتغال را نیز برای جوانان منطقه ایجاد شود.
عکس هوایی تالاب شادگان
